In de zogenaamde gevarenzones (gebieden waar explosierisico’s aanwezig zijn) dient elektrische apparatuur én mechanische apparatuur te worden beoordeeld op mogelijke ontstekingsbronnen.
Uit inspecties van de Nederlandse Arbeidsinspectie is gebleken dat veel bedrijven het lastig vinden om de risico’s van mechanische apparatuur te beoordelen. Bedrijven waar ATEX een rol speelt zullen vrijwel altijd met mechanische apparatuur te maken krijgen in de gevarenzones. Tijdens de inspecties in deze zones is het vaak lastig om oude mechanische apparatuur, zonder Ex-codes, zorgvuldig te toetsen. Eveneens is het niet gemakkelijk om mechanische apparatuur met Ex codes correct te interpreteren.
ATEX wetgeving
Sinds 2003 zijn de zogenaamde ATEX 114 (vroeger ATEX 95) en ATEX 153 (vroeger ATEX 137) richtlijnen van toepassing. De ATEX richtlijnen stellen wettelijke voorschriften aan apparatuur welke in explosiegevaarlijke gebieden wordt toegepast. Vanuit het verleden zijn de explosieveiligheidsvoorschriften met name gericht op elektrische apparatuur. Dit roept meestal ook geen vragen op. Anders ligt het bij het toepassen van de ATEX voorschriften op mechanische apparatuur. Vaak is het onduidelijk hoe de ATEX voorschriften moeten worden toegepast bij oude en/of gewijzigde mechanische apparatuur.
Bij de risico’s van mechanische apparatuur in het kader van ATEX moeten we met name denken aan het veroorzaken van een explosie, doordat een mechanisch apparaat een ontstekingsbron is.
De ATEX 114 richtlijn (richtlijn nummer: 2014/34/EU) is een zogenaamde Europese productrichtlijn die leidt tot een CE-markering op een product dat bedoeld is voor gebruik in explosiegevaarlijke omgevingen. Fabrikanten van dergelijke producten dienen rekening te houden met de ATEX 114 wanneer zij producten in de handel brengen. Producten voor eigen gebruik vallen ook onder de ATEX 114 richtlijn. Naast de ATEX 114 zijn er op dit moment nog circa 24 andere richtlijnen die leiden tot een CE-markering.
Sinds 30 juni 2003 dienen alle in de handel gebracht producten¹, die worden gebruikt in een explosieve omgeving, te voldoen aan de zogenaamde ATEX 114 richtlijn. De ATEX 114 is niet alleen van toepassing op elektrische apparatuur, maar ook op mechanische apparatuur.
Voor fabrikanten en ontwerpers van mechanische apparatuur betekent dit dat de mechanische apparatuur dus ook aan de ATEX 114 moet voldoen. Mechanische apparatuur welke voor 2003 is geleverd valt niet onder de ATEX 114 richtlijn en is derhalve niet voorzien van een Ex-markering volgens de ATEX 114 richtlijn, maar moet wel veilig kunnen functioneren.
Een goede ontstekingsanalyse is belangrijk voor het beoordelen van mechanische apparatuur in ATEX zones.
Apparatuur die reeds voor 30 juni 2003 in gebruik was, dient door de gebruiker zelf op de aanwezigheid van ontstekingsbronnen te worden gecontroleerd. Hiervoor maakt de gebruiker een ontstekingsanalyse. Dit is soms lastig uit te voeren, omdat de gebruiker niet alle specificatie van de apparatuur beschikbaar heeft.
Voorbeeld
De pomp met askoppeling is mechanische apparatuur en ouder dan 2003. De gebruiker / eigenaar moet hiervan een ontstekingsanalyse maken. Immers deze apparatuur heeft geen Epsilon x markering, omdat het ouder is dan 2003.
“De geest van ATEX”
Belangrijk voor de ontstekingsanalyse is het principe te kennen dat achter de ATEX categorieën schuil gaat. Het wordt hier de “geest van ATEX” genoemd.
Het principe van de categorieën is zeer belangrijk om te begrijpen. Voor zowel nieuwe, als ook bestaande installaties kan hiermee de geschiktheid van een apparaat voor een bepaalde categorie en zone worden beoordeeld.
categorie 1 zeer hoog beschermingsniveau
Zelfs tijdens een uitzonderlijke storing moet het apparaat het vereiste veiligheidsniveau kunnen waarborgen. Ofwel in termen van apparatuur, mag het apparaat tijdens uitzonderlijke storingen geen ontstekingsbron kunnen zijn.
categorie 2 hoog beschermingsniveau
Bij frequente storingen of bij gebreken waarbij gewoonlijk rekening moet worden gehouden moet het apparaat het vereiste veiligheidsniveau kunnen waarborgen. Ofwel in termen van apparatuur mag het apparaat tijdens te verwachte storingen geen ontstekingsbron kunnen zijn.
categorie 3 normaal beschermingsniveau
Bij normaal bedrijf wordt het vereiste veiligheidsniveau gewaarborgd. Ofwel in termen van apparatuur mag het apparaat tijdens normaal bedrijf.
De ontstekingsanalyse wordt bij voorkeur uitgevoerd volgens het voorbeeld van de norm NEN-EN-ISO/IEC 80079-36/-37 voor niet-elektrisch materiaal en volgens de methodiek van NEN-EN 15198² .
De NEN-EN 15198 beschrijft de methodiek van de ontstekingsanalyse specifiek voor niet-elektrisch materieel.
De normen NEN-EN-ISO/IEC 80079-36/-37 en NEN-EN 15198 zijn zogenaamde geharmoniseerde normen onder de ATEX 114 richtlijn. Het voldoen aan deze normen geeft het zogenaamde vermoeden van overeenstemming met de ATEX 114.
Let wel, de normen zijn niet wettelijk verplicht, maar we beschouwen ze als wetgeving.
In NEN-EN-ISO/IEC 80079-36/-37 wordt een model aangereikt voor het rapport van de ontstekingsanalyse. Dit model moet als een basis worden gezien. De uitgebreide tabel die we in de praktijk gebruiken bevat aanvullende informatie, waarbij met name wordt gekeken naar de ontstekingsanalyse, nadat de maatregelen zijn genomen, want dit bepaalt uiteindelijk de bereikte categorie van een apparaat.
[1] Hierop is een uitzondering en dat zijn componenten, deze krijgen geen CE, maar wel het Ex symbool en een extra aanduiding “U”.
[2] Zie lijst met geharmoniseerde normen volgens de ATEX 114 richtlijn.
NEN-EN-ISO/IEC 80079-36/-37
Sinds 2019 zijn de nieuwe normen voor niet-elektrische apparatuur van toepassing, de NEN-EN-ISO/IEC 80079-36/-37. De norm NEN-EN 13463 is komen te vervallen.
Voor nieuwe mechanische apparatuur brengt dit de nodige wijzigingen met zich mee, onder andere de nieuwe codering voor mechanische apparatuur. De beschermingswijzen, zoals c (constructief veilig), k (olie-vulling) en b (bewaking van ontstekingsbronnen) zijn vervangen door een nieuwe generieke aanduiding met de letter “h”.
Wil je meer leren over het maken van een ontstekingsanalyse?
Volg dan onze 3-daagse training “ATEX ontstekingsanalyse Ex 016”